Tajne nauczanie

Z Ozopedia - internetowa Encyklopedia miasta i gminy Ozorków
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Geneza

Tragiczne wydarzenia września 1939 r. spowodowały, że po krótkiej dezorientacji co do możliwości uczenia się i nauczania, ozorkowskie społeczeństwo przystąpiło do działania. Z udokumentowanych źródeł wynika, że już w październiku 1939 r. funkcjonowało w naszym mieście tajne nauczanie.
Po administracyjnym podziale terytorium Polski dokonanym przez Niemców Ozorków znalazł się w Okręgu Rzeszy Kraju Warty. Nie dotarły więc do nas struktury Tajnej Organizacji Nauczycielskiej(TON), działającej na terenach Generalnego Gubernatorstwa[1] Na terenie naszego miasta tajne nauczanie zachowało zatem całkowitą samodzielność. Henryk Wójcik w Historii ZNP w powiecie łęczyckim 1905-2005 napisał : "Największym ośrodkiem tajnego nauczania był Ozorków, gdzie objęto nim 268 uczniów, z tego 60 było nauczanych przez Pelagię Maciejewską [...]". Z dostępnych materiałów (2016 r.) można udokumentować, iż tajnym nauczaniem w Ozorkowie zajęło się 17 nauczycieli: Jakub Dudczak, Helena Kierzkowska, Eugenia i Wacława Kędzierskie, Maria Kornaszewska, Teodozja Kroppowa, Wacław Kupisz, Olga Łopacińska, Pelagia Maciejewska, Władysława Micielska, Maria Pfabe, Maria Podwysocka, Anna Polkowska, Kazimierz Sokół, Stanisław Sufraga, Apolonia Sypniewska, Maria Żukowska.

Zakres nauczania

W oparciu o posiadane w Oddziale ZNP w Ozorkowie materiały stwierdzić należy, że zakres nauczania obejmował program szkoły podstawowej oraz I i II klasy gimnazjum. Ze względu na fakt, że w naszym mieście nie działały zorganizowane administracyjnie struktury, zobowiązujące nauczycieli do realizacji określonego programu nauczania, sami pedagodzy zgodnie z kwalifikacjami uczyli tych przedmiotów, co do których byli metodycznie przygotowani. Oni to w oświadczeniach złożonych przed Komisją Historyczną, działającą w 1973 r. przy Powiatowym Oddziale ZNP w Łęczycy, a reprezentowaną przez Mieczysława Frontczaka i Henryka Stokwiszewskiego podają, iż nauczyciele realizowali podczas tajnego nauczania:

  • Teodozja Kroppowa – poziom klas IV – VII,
  • Olga Łopacińska - klasy I - V,
  • Anna Polkowska - klasy I – IV,
  • Maria Żukowska - klasy I – IV,
  • Władysława Micielska - klasy I - V,
  • Wacław Kupisz - klasę VI oraz I i II gimnazjum.

Wacław Kupisz w złożonym oświadczeniu informował: "Władze szkolne niemieckie prowokacyjnie uruchomiły na okres 3 dni w tygodniu szkołę powszechną dla dzieci polskich w celu ujawnienia się nauczycieli… A następnie po jej zamknięciu 20 I 1940 r. nastąpiły aresztowania mężczyzn nauczycieli… Zostaliśmy aresztowani 10 IV 1940 r. za tajne nauczanie…"

Trudne decyzje

Tajne nauczanie to nie tylko realizacja programowa szkoły, ale i wysiłek wychowawczy i podejmowanie trudnych decyzji. Nauczyciele, dzieci, właściciele mieszkań zdawali sobie sprawę, iż w każdej chwili groziło im więzienie i obóz koncentracyjny (Kazimierz Sokół i Stanisław Sufraga zmarli w obozie w Gusen), a Wacław Kupisz przebywał w różnych obozach od 10 IV 1940 r. do VI 1945 r.

Miejsca tajnego nauczania

Tajne nauczanie odbywało się w różnych punktach naszego miasta. Były to prywatne mieszkania nauczycieli lub uczniów. Zawsze była to konspiracja w kompletach 2-3 osobowych. Adresy, pod którymi odbywało się tajne nauczanie:

  • ul. Wyszyńskiego (dawna Dzierżyńskiego) 5 – p. Wacław Kupisz
  • ul. Kościuszki 6 - p. Władysława Micielska
  • ul. Narutowicza 6 - p. Maria Żukowska
  • ul. Żwirki 3 - p. Teodozja Kroppowa
  • ul. Łęczycka 20 - pp. Eugenia i Wacława Kędzierskie
  • ul. Żeromskiego 12 - p. Olga Łopacińska

Konspiracyjni nauczyciele w okresie okupacji niemieckiej nie wydawali uczniom zaświadczeń o ukończeniu danej klasy. Powodem były obawy przed konsekwencjami ze strony władz niemieckich. Pan Wacław Kupisz stwierdził, że zaświadczenie takie wydał swoim uczniom, ale dopiero po wyzwoleniu.

Lista uczniów pobierająca naukę na tajnych kompletach[2]

Maria Bartczak, Ryszard Bartczak, Anna Ciszak, Teresa Chwiałkowska, Kazimierz Dalecki, Jan Jóźwiak, Stanisław Kaźmierczak, Józef Kubiak, Janusz Łuczak, Czesław Łukasiewicz, Józef Maciejewski, Tadeusz Maciejewski, Jadwiga Napiórkowska, Mirosława Olczak, Józefa Olczak, Stefan Przybysz, Józef Potępa, Zofia Przyczyń, Włodzimierz Ptaszyński, Jadwiga Skalska, Henryka Sompolska, Irena Sompolska, Karol Subicki, Jan Subicki, Szweidlerówna (brak imienia), Ryszarda Trzepka, Lech Woźniak.
Wielu konspiracyjnych nauczycieli w 1973 r. (wówczas spisywano oświadczenia) nie pamiętało nazwisk swoich uczniów.

Oprac. Teresa Rogalska

Przypisy

  1. Tajna Organizacja Nauczycielska (TON) – konspiracyjna organizacja Związku Nauczycielstwa Polskiego powstała w październiku 1939 r. w Warszawie, źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Tajna_Organizacja_Nauczycielska.
  2. Według zeznań nauczycieli.