Schlösser Friedrich Mathias

Z Ozopedia - internetowa Encyklopedia miasta i gminy Ozorków
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Friedrich Mathias Schlösser[1]

Friedrich Mathias Schlösser (ur. 18 lutego 1781 r. w Aachen, zm. 13 października 1848 r. w Ozorkowie) – osadnik niemiecki, przemysłowiec, nestor ozorkowskich Schlösserów.

Życiorys

Friedrich Mathias Schlösser (zapisywany jako Mateusz, rzadziej – Maciej) był najstarszym synem sukiennika Mathiasa Bernharda Schlössera i Anny Henrietty Muhlen. Jego przodkowie pochodzili z okręgu Schleiden i w XVIII w. przenieśli się do Akwizgranu (obecnie Aachen) w Nadrenii Północnej-Westfalii. Był to region, w którym od XVIII w. kwitło sukiennictwo wełniane. W tym kierunku kształcił się także młody Friedrich Mathias, by później otworzyć własny warsztat, na którym dorobił się pewnego kapitału.

W 1821 r. razem z bratem osiedlił się w Ozorkowie, w domu pod numerem 167 przy ul. Długiej (nad stawem „Piła”). 31 października 1824 r. na stałe związał się z miastem, poślubiając Henriettę Wilhelminę Werner, siostrę farbiarza Christiana Wilhelma Wernera. Z tego związku przyszło na świat sześcioro dzieci:

  • Emilia Henrietta (ur. 19.10.1825 r.)
  • Henryk Adolf (ur. 23.04.1827 r., zmarł po 9 miesiącach)
  • Henryk Wilhelm (ur. 28.05.1829 r.)
  • Fryderyka Wilhelmina (ur. 1831 r.)
  • Karol Ernest (ur. 5.07.1832 r.)
  • Matylda Paulina (ur. 9.11.1836 r.).

Wszystkie dzieci zostały ochrzczone w parafii ewangelickiej w Ozorkowie.

Zmarł nagle 13 października 1848 r. w Ozorkowie, w wyniku panującej epidemii cholery (zarażeniu sprzyjały częste podróże służbowe). Wieść o jego śmierci rozeszła się po całym kraju. W Królestwie Polskim był jednym z najsłynniejszych przemysłowców, a jego zespół fabryczny drugim co do liczby zatrudnienia i produkcji. Śmierć ozorkowskiego przemysłowca nie wpłynęła na tę wysoką pozycję. Co ciekawe, Schlösser nigdy nie nauczył się jęz. polskiego. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Ozorkowie.

Władze miejskie i mieszkańcy Ozorkowa wysoce go cenili, co poświadcza epitafium:
Oniegdy Friedrichu Mathiasie Schlosserze „Jemu” przyznając wdzięczność wzrostu Ozorkowa i rozwój przemysłu, który dziś stanowi byt miasta i utrzymuje przeszło 6000 ludności po największej części przy fabrykach zatrudnionej. On służył za przykład w pracy i był zachętą do założenia i upowszechnienia innych fabryk, jak niemniej z żywą wdzięcznością wspominamy jego poświęcenie i zabiegi w utrzymaniu spokojności w 1831 roku.

Zakłady braci Schlösserów

W połowie 1821 r. w Ozorkowie pojawili się bracia Friedrich Mathias i Heinrich Schlösserowie. Byli bardzo wartościowymi przemysłowcami, a takich osób poszukiwał dziedzic Ignacy Starzyński, by stworzyć alternatywę dla niskich jakościowo i prymitywnych towarów włókienniczych wytwarzanych dotąd w Ozorkowie. Najprawdopodobniej nawiązał z nimi kontakt kilka lat wcześniej, lecz bracia zwlekali z podróżą. Pod koniec 1820 r. do Ozorkowa dotarł dokument lokacyjny, a w czerwcu 1821 r. władze Królestwa Pruskiego wydały Schlösserom paszport zagraniczny.

Mimo że Ozorków nie urzekł Schlösserów, podjęli oni decyzję o założeniu przędzalni w okolicy stawu „Piła” (dziś rejon parku miejskiego). Na mocy umowy z 3 listopada 1821 r. Friedrich Mathias i Heinrich Schlösserowie stali się dzierżawcami tego terenu. Starzyński zobowiązał się do zwrotu kosztów w wypadku wycofania się przemysłowców oraz do wybudowania piętrowego budynku do końca czerwca 1822 r. Parter był przeznaczony na przędzalnię, a piętro na mieszkania braci Schlösserów[2]. Ponadto, ofiarował im plac na Strzeblewie. W końcu czerwca 1822 r. Schlösserowie rozpoczęli ustawianie nowoczesnych maszyn przędzalniczych, które przetransportowali drogą morską z Anglii. Następnym krokiem braci było spisanie nowej umowy, zgodnie z którą dziedzic Ozorkowa rozpoczął naliczanie czynszu od 1 października 1822 r. Przystąpiono do naboru robotników, proponując im bardzo dobre warunki płacowe. Uczniowie i czeladnicy sukienniczy poczęli odchodzić od swoich majstrów, co spotkało się z ostrą reakcją ze strony ozorkowskiego cechu[3].

30 sierpnia 1823 r. zawarto kolejną umowę między Starzyńskim a Schlösserami, którzy stali się dzierżawcami młyna po lewej stronie stawu „Piła”. Został on przerobiony na folusz[4], a koryto płynącej niedaleko Bzury poszerzono do ul. Browarnej (dziś ul. Wigury). Na rzece powstał również budynek służący do mycia wełny. Fabryka Schlösserów należała do największych tego typu przędzalni w województwie mazowieckim. Produkowała wysokogatunkową przędzę, o czym przekonał się wizytujący ją w 1825 r. Stanisław Staszic. Trzy lata później Schlösserowie wykupili dzierżawiony budynek przędzalni i młyn. Jednakże młodszy z braci Schlösserów, Heinrich, pod koniec lat 20. wycofał się z przedsięwzięcia.

Zakłady Friedricha Mathiasa Schlössera

Gdy Heinrich Schlösser przekazał bratu swój udział w spółce i wyjechał do Nadrenii, Friedrich Mathias stał się jedynym właścicielem. Miał ogromne zasługi w dziedzinie fabrykacji sukna, a przy tym doskonały zmysł do interesów. Założył pierwszą machinę do przędzenia wełny na sposób niderlandzkich machin do gręplowania i przędzenia. Nieustannie modernizował zakład, m.in. zwiększając liczbę asortymentów. W 1830 r. zapisał się do Zgromadzenia Kupców w Łęczycy. 14 maja tegoż roku, po uregulowaniu umów z Ignacym Starzyńskim, zakupił teren przy stawie „Wałach” (obecnie rejon w pobliżu Zalewu Miejskiego). Zdążył przejąć znajdujący się tam młyn i folusz zanim wybuchło powstanie listopadowe. W czasie jego trwania starał się uspokoić nastroje ozorkowskiego społeczeństwa, wzywając do zachowania rozsądku i niemieszania się w sprawy polityczne. Gdy produkcja wełniana załamała się w wyniku carskich restrykcji po powstaniu listopadowym, dokonał przebranżowienia na produkcję bawełnianą. Na zakupionym terenie wybudował przędzalnię bawełny i wyposażył ją w maszyny sprowadzone z Anglii. Produkcja ruszyła w połowie 1833 r. i tym samym Friedrich Mathias Schlösser rozpoczął „erę bawełnianą” w Ozorkowie.

Zmiany dotknęły także macierzystej fabryki przy stawie „Piła”. Friedrich Mathias sprzedawał stopniowo maszyny, a na ich miejsce sprowadzał z Anglii i Saksonii nowe, służące do produkcji bawełny. Wybudował nowe składy, magazyny i inne budynki pomocnicze, w wyniku czego na rozbudowę zakładu zabrakło już miejsca. Od 1837 r. produkował już wyłącznie przędzę bawełnianą. W 1838 r. została ona wyróżniona, a Friedrich Mathias otrzymał złoty medal. Produkował również przędzę barchanową i skarpetkową. Jako pierwszy fabrykant w Ozorkowie wprowadził nakład, podporządkowując sobie 10 tkaczy. Nie będąc w stanie spłacić długów zaciągniętych u Schlössera, musieli produkować tkaniny z dostarczanej przez niego przędzy. W zamian otrzymywali zapłatę za wyrobiony towar z potrąceniem raty długu.

W 1845 r. przejął tereny należące do Gottlieba Lausego, znajdujące się obok stawu strzeblewskiego. Tym samym przejął kontrolę nad całą siłą wodną Bzury. Do pomocy przy realizacji swoich planów sprowadził Karola Wilhelma Scheiblera[5], wybitnego fachowca z branży przędzalnictwa wełnianego. Mianował go dyrektorem technicznym swoich zakładów. Nie zdążył jednak spełnić swoich marzeń o rozwoju przemysłu w Ozorkowie, gdyż zmarł w 1848 r.

Spuścizna

Po śmierci Friedricha Mathiasa Schlössera, jako że nie spisał testamentu, dokonano podziału jego majątku. Zakład macierzysty przy stawie „Piła”, przędzalnię przy stawie „Wałach” i motarnię otrzymała wdowa Henrietta Wilhelmina wraz z młodszym synem Karolem Ernestem. Starszemu synowi Henrykowi Wilhelmowi przypadł w spadku zakład „polausowski” oraz działka na Strzeblewie wraz z pieniędzmi na budowę nowego zakładu. 23 lutego 1852 r. sąd w Kaliszu wydał ostateczną decyzję w sprawie podziału spadku. Połowa majątku przypadła Henrietcie Wilhelminie jako dorobek małżeński. Druga połowa przypadła w równych częściach wdowie i jej dzieciom. Zakłady Schlösserowskie nie poniosły żadnego uszczerbku po śmierci właściciela.

Działalność filantropijna i charytatywna

Friedrich Mathias Schlösser był inicjatorem pomocy dla ubogich mieszkańców Ozorkowa. Był wieloletnim członkiem kolegium parafii ewangelicko-augsburskiej w Ozorkowie, co wiązało się ze świadczeniami na rzecz wspólnoty. Sfinansował budowę nowego kościoła, zorganizował szkołę niedzielną dla protestanckich dzieci, którą następnie sponsorował. Urządził dostępny dla wszystkich mieszkańców park. Od swoich pracowników wymagał godnego postępowania, jednocześnie traktując ich w sposób patriarchalny. W jednym z pomieszczeń motarni założył pierwszą w Królestwie Polskim "Kasę Chorych". Żaden pracodawca nie myślał dotąd o ochronie zdrowia swoich robotników. Ponadto przez wiele lat pełnił funkcję ławnika miasta Ozorkowa.

Odznaczenia

  • Order św. Stanisława IV klasy (1825)
  • Order św. Anny II klasy (1840)

Bibliografia

  1. Górny P. A., Cmentarz ewangelicko-augsburski w Ozorkowie, Ozorków 2010.
  2. Górny P. A., Przemysł starszy od miasta, Ozorków 2014.
  3. Makarewicz Z., Dzieje rodziny Schlösserów z Ozorkowa do 1914 roku, [w:] Zgierskie Zeszyty Regionalne, t. IV, Zgierz 2009.

Oprac. Marianna Różalska

Przypisy

  1. Zeszyty Kaliskiego Towarzystwa Genealogicznego KALISIA, 2013/2014, tom III, s. 115.
  2. Fabryka spłonęła w 1893 r. Jedynym śladem po niej jest wzniesienie w parku miejskim i widoczne na nim resztki murów.
  3. Władze cechu zabroniły czeladnikom pracy w fabryce schlösserowskiej, ale władze Królestwa Polskiego poparły Schlösserów.
  4. Warsztat przemysłowy zajmujący się obróbką (folowaniem) sukna.
  5. Rodziny Schlösserów i Scheiblerów były ze sobą spokrewnione.