Scheibler Karol Wilhelm

Z Ozopedia - internetowa Encyklopedia miasta i gminy Ozorków
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Karol i Anna Scheiblerowie

Karol Wilhelm Scheibler (ur. 1 września 1820 r. w Montjoie w Nadrenii, zm. 13 kwietnia 1881 r. w Łodzi) – jeden z największych łódzkich przemysłowców.

Syn Karola Wilhelma Scheiblera (1783-1847) i jego żony Wilhelminy z d. Pastor (1790-1863), mąż Anny z d. Werner (1835-1821), córki Wilhelma Wernera i Matyldy z d. Ritzenstein. Pochodził z Nadrenii, z miejscowości Montioie i był spokrewniony ze Schlösserami, których korzenie również stamtąd się wywodziły. Był to ród fabrykancki, który należał do pionierów przemysłu wełnianego w Niemczech.


Karol był jednym z dziesięciorga dzieci Jana Karola Scheiblera i Zofii Wilhelminy, którzy również zajmowali się sukiennictwem. Nadrenia była w ścisłej czołówce krajowej pod względem wyrobu sukna. Przyczynił się do tego m. in. jeden z przodków Karola - Johann Heinrich Scheibler, który pod koniec pierwszej połowy XVIII wieku wybudował fabrykę sukna w Montjoie. Postawił także rezydencję rodzinną, zwaną „Rote Haus” (czyli „Czerwony Dom”), która istnieje do dziś w nieco zmienionej funkcji, gdyż obecnie mieści się tam muzeum.


Matka Karola - Zofia Wilhelmina pochodziła również z rodziny sukienników, lecz ród ten osiedlił się w Belgii. Karol chodził do szkoły w Montioje, a następnie w Krefeld. Po skończeniu szkoły w Krefeld wyjechał do Belgii, gdzie brat matki Gustaw Pastor był dyrektorem dużej fabryki w Verviers, należącej do jego szwagra Johna Cockerilla [1]


Karol przebywając w kręgu inżynierów i techników angielskich, nauczył się technicznego języka angielskiego. Miał zdolności lingwistyczne. Znał bardzo dobrze język angielski, francuski i niemiecki. Nie nauczył się jednak języka polskiego, choć to w Polsce zrobił karierę i zbił ogromny majątek. Obcując z wybitnymi fachowcami, Karol szybko rozwijał się jako włókiennik ze specjalizacją przędzalnik w przemyśle wełnianym. Dostrzeżono młodego i zdolnego człowieka i po wuju Gustawie został on dyrektorem fabryki w Verviers. W 1842 r. (już po śmierci Johna Cockerilla), korzystając z zezwolenia rządu angielskiego na wywóz maszyn włókienniczych z Anglii, został przedstawicielem firm angielskich w Voslan (koło Wiednia) w Austrii.


W tym czasie w Austrii studiował kuzyn Karola - Henryk Schlösser. Gdy w 1848 r. wybuchła w Europie powszechna rewolucja, zwana „Wiosną Ludów”, Karol przebywał wówczas w Wiedniu, będąc obywatelem belgijskim. Belgia była długi czas pod panowaniem Habsburgów, którzy byli postrzegani przez Belgów jako ciemiężyciele i okupanci. Możliwe jest więc, że Karol został wydalony z Austrii jako obywatel belgijski. Bardziej prawdopodobna jest jednak wersja, że przebywający również w Austrii Henryk Schlösser namówił Karola na przyjazd do Ozorkowa. Przebywający w Ozorkowie wuj Karola, a jednocześnie ojciec Henryka - Friedrich Mathias Schlösser miał wówczas dalekosiężne plany, dotyczące rozwoju przemysłu w Ozorkowie. Schlösserom był bardzo potrzebny tak wybitny fachowiec z branży przędzalnictwa wełnianego, jak Karol Scheibler.


Wuj Friedrich Mathias Schlösser, by zachęcić Karola do pozostania w Ozorkowie, oferował mu warunki nie do odrzucenia. Niestety Friedrich Mathias Schlösser zmarł w 1848 r. na cholerę, więc przyjazd Karola do Ozorkowa okazał się „strzałem w dziesiątkę”. Nieoszacowany Karol miał tutaj „pełne ręce roboty”. Pomagał wdowie Henrietcie Wilhelminie w prowadzeniu zakładów po zmarłym mężu. Lecz przede wszystkie był potrzebny Henrykowi przy budowie nowoczesnej fabryki na Strzeblewie, której budowę rozpoczęto wkrótce po śmierci Friedricha Mathiasa Schlössera. Pracując jeszcze w Ozorkowie, w 1852 r. Karol zawiązał spółkę z Juliuszem Schwarzem, zdolnym mechanikiem maszyn przędzalnianych. Z uwagi na zasoby finansowe spółka ta przedstawiała się nader skromnie i nie przetrwała zbyt długo, bowiem w 1854 r. Karol ożenił się z Anną Werner, córką ozorkowskiego farbiarza Christina Wilhelma Wernera. Anna wniosła Karolowi w posagu 43 757 rubli srebrnych, odziedziczonych po ojcu oraz po swym bracie Wilhelmie, który zmarł w 1851 r. w wieku 16 lat. Dlatego spadek, który miał przypaść Wilhelmowi, otrzymała Anna.

Fragment zabytkowej przędzalni Karola Scheiblera w Łodzi
Fragment zabytkowej przędzalni Karola Scheiblera w Łodzi


Jak się później okazało, był to fundament przyszłej fortuny rodziny Scheiblerów. Karol Wilhelm Scheibler był bowiem genialnym i przewidującym przedsiębiorcą. Ewidentnym tego przykładem był okres wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych. Otóż Karol, obserwując sytuację polityczną w Stanach Zjednoczonych (kraju, który był głównym dostawcą bawełny) przewidział wydarzenia, które wkrótce miały nastąpić. Począł skupować ogromne ilości bawełny. W Łodzi mówiono, że „Scheibler zwariował”. Lecz później wybuch wojny w Stanach Zjednoczonych spowodował tzw. „głód bawełniany”. Zapasy innych producentów łódzkich wkrótce się wyczerpały, doprowadzając do upadku wielu łódzkich fabrykantów. Podczas gdy inni bankrutowali, Karol Scheibler począł dyktować warunki, stając się najpotężniejszym przedsiębiorcą w Łodzi. Nazywano go „królem bawełny”.


Karol Scheibler swoją działalnością rozpoczął nową epokę w dziejach przemysłowej Łodzi, zapewnił jej czołowe miejsce w Europie w dziedzinie przemysłu włókienniczego. Był twórcą wielkiego imperium przemysłowego, na które składał się zespół tzw. Centrali przy Wodnym Rynku (obecnie plac Zwycięstwa), kompleks Księżego Młyna oraz zabudowa biegnąca wzdłuż obecnej ul. ks. bpa W. Tymienieckiego i sięgająca ul. Piotrkowskiej. Dbając o rozwój przemysłu, pamiętał też zawsze o swoich współobywatelach. Zarówno sam Karol Scheibler, a po jego śmierci wdowa po nim, Anna z Wernerów, jak i syn Karol Wilhelm, córka i zięć – Matylda i Edward Herbstowie, łożyli olbrzymie sumy na budowę potrzebnych miastu gmachów: szkół, szpitali, kościołów, wspierali wszelkiego rodzaju akcje charytatywne.[2]Jedynie Maria Adela opuściła na stałe Łódź, wychodząc za mąż za Adolfa Buchholtza, przemysłowca z Supraśla, który specjalnie dla niej wybudował tam okazały pałac. Wkrótce po ślubie została wdową.


Zmarł 13 kwietnia 1881 r. i został pochowany w rodzinnym grobowcu przy ul. Ogrodowej.[3]

Galeria zdjęć

Zdjęcia archiwalne

Zdjęcia współczesne (2011 r.)

Oprac. i zdj. Dorota Żerkowska

Przypisy

  1. Wiliam Cockerill - angielski przemysłowiec, jako zwykły mechanik wyjechał do Belgii. W 1799 roku skonstruował pierwsze na kontynencie maszyny do czesania wełny i tkanin. Następnie zbudował fabrykę sukna w Verviers, a potem w Liege wytwórnię maszyn. Jego syn John Cockerill przejął i rozbudował przedsiębiorstwo po ojcu w Verviers, a następnie w miejscowości Sparing wybudował wielkie odlewnie żelaza. Niestety żył krótko (ur. 1790, zm. 1840), lecz Karol Scheibler prawdopodobnie zdążył go poznać.
  2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Karol_Scheibler
  3. Oprac. na podst. Górny P. A., Przemysł starszy od miasta, Ozorków 2014.