Getto ozorkowskie

Z Ozopedia - internetowa Encyklopedia miasta i gminy Ozorków
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania

Getto ozorkowskie – getto półotwarte dla ludności żydowskiej, utworzone przez władze niemieckie w Ozorkowie. Działało od września 1941 r. do 20/21 sierpnia 1942 r. W tym okresie w getcie przebywało ok. 5 tys. Żydów.

Plan getta w Ozorkowie[1]

Charakterystyka

 
Wprowadzanie Żydów do getta w Ozorkowie - widok od strony getta, ulica Średnia.[2]

Getto ulokowano w tzw. dzielnicy Wiatraki, w obrębie ulic: Partyzantów, Polnej i Krasickiego. Zajmowało powierzchnię 8,4 ha. Na tym obszarze mieściły się domy parterowe, przeważnie konstrukcji drewnianej[3], resztę terenu stanowiły nieużytki rolne. Do getta prowadziły dwie bramy wejściowe; główna brama znajdowała się od ul. Średniej, a drugie wejście ulokowano od ul. Poprzecznej. Na terenie getta funkcjonowały[4]: Judenrat (Rada Żydowska)[5] przy ul. Średniej 55, Służba Porządkowa[6], Arbeitsamt (Urząd Pracy)[7] oraz ambulatorium[8]. W chwili utworzenia getta została w nim umieszczona część społeczności żydowskiej z terenu miasta. Z uwagi na ograniczone możliwości lokalowe, pozostała część Żydów do początków 1942 r. mieszkała jeszcze w wydzielonych częściach miasta, głównie przy ulicach Berka Joselewicza i Tadeusza Kościuszki. Do getta ozorkowskiego trafiła też ludność żydowska z Parzęczewa (200 osób) i niewielkie grupy z Kalisza, Zgierza oraz z pobliskich wsi.

Warunki

Warunki bytowe w getcie były bardzo ciężkie. W jednym niewielkim domu przebywało kilka rodzin. Niebywała ciasnota powodowała, że spano na zmiany. Niektórzy Żydzi zmuszeni byli przebywać jedynie pod prymitywnym zadaszeniem, czyli wiatą, narażeni na mróz, wiatr i deszcz. Stąd częste choroby i znaczna śmiertelność. Raz dziennie dostarczano zupę z brukwi lub marchwi oraz raz na tydzień trafiało do getta ok. 60 l rozwodnionych odpadów mlecznych[9]. Brak higieny powodował powstawanie chorób: tyfusu, duru brzusznego, cholery; te i inne choroby oraz wszechobecna wszawica miały wpływ na dużą śmiertelność. Pochówek zmarłych odbywał się na cmentarzu żydowskim przy ul. Sosnowej.
Żydzi byli zmuszani do pracy na rzecz miasta Ozorkowa; zajmowali się sprzątaniem ulic, rozbiórką zniszczonych i starych budynków (synagoga i mykwa), a także pracowali przy budowie wałów regulujących koryto rzeki Bzury. Żydowski Urząd Pracy dbał o kierowanie do robót określonej liczby Żydów, poza tym wyznaczał ilość ludności zdolnej do pracy przy przymusowych robotach poza granicami miasta Ozorkowa zgodnie z zarządzeniem władz hitlerowskich. W początkowym okresie istnienia getta każdy, kto posiadał zawód, otrzymywał pracę poza granicami getta w zamian za kartki na żywność. Żydzi, będąc przymusowymi pracownikami na terenie miasta, każdego dnia rano opuszczali granice getta, aby wieczorem do niego powrócić[10].

Likwidacja getta

Trudne warunki bytowe w getcie i obawa przed epidemią spowodowały, że władze hitlerowskie podjęły decyzję o stopniowej likwidacji getta. Pierwsze wywózki społeczności żydowskiej do obozu w Chełmnie nad Nerem odbyły się w marcu 1942 r. Po publicznej pokazowej egzekucji 10 kwietnia 1942 r. dokonanej na 8 Żydach na targowicy (rynek świński, inaczej zwierzęcy), tego samego dnia władze niemieckie rozpoczęły proces selekcji społeczności żydowskiej. Podział ludności odbywał się na placu Szkoły Podstawowej nr 2 (obecnie teren Zespołu Szkół Zawodowych przy ul. Słowackiego), polegał na badaniach lekarskich, w trakcie których dzielono ludność na dwie kategorie: A i B. Kategoria A oznaczała wywózkę do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem, a kategoria B oznaczała przydatność do pracy w getcie. W ten sposób do Chełmna wysłano 3620 osób, były to przeważnie osoby stare, kobiety i dzieci do 12 roku życia.
Ostateczna likwidacja getta rozpoczęła się w maju 1942 r., kiedy to wysyłano ludność transportami do getta w Łodzi. Ostatni transport do Łodzi miał miejsce 20/21 sierpnia, wtedy do tamtejszego getta trafiło 1027 osób. Ludność żydowska z terenu Ozorkowa została skupiona w tzw. Kolektywie Ozorków[11].


Oprac. Szymon Bajor

Przypisy

  1. S. Frątczak, Piekło getta i zbrodnia Holocaustu, [w:] Wiadomości Ozorkowskie, 1992, nr 14. s. 6.
  2. K. Wojewoda, Wydarzeń okupacyjny ciąg dalszy. Widziałem-przeżyłem-pamiętam, [w:] Wiadomości Ozorkowskie, 1998, nr 9. s. 4.
  3. E. Sowiński, P. Stanałowski, Brunnstadt Ghetto, relacja świadka Stanisława Frątczaka: "Warunki w getcie były ciężkie, absolutna ciasnota. Tam nie było budynku piętrowego […] przeważnie budynki parterowe i było ich niewiele".
  4. G. Bielicki, Z dziejów Żydów w Ozorkowie, [w:] Zgierskie Zeszyty Regionalne, T. IV, s. 81-90.
  5. Samorząd administracyjny z ograniczonymi kompetencjami pod całkowitym nadzorem niemieckich władz administracyjnych miasta Ozorkowa. Powstał jesienią 1939 r. W skład rady wchodzili: Prezes Szymon Barczyński, członkowie: Abram Lajb Rzeczkowski, Mojsze Lipman Sender Rogoziński, Jojne Beker i Awrum Bracszki.
  6. Policja żydowska powołana na przełomie l. 1940/1941. W składzie komendant Wartski i jego syn oraz Parzęczeski, Krygier, Gelbartowicz, Zyscholc, Pantel, Lutowski, Aronowicz, Srebno, Śniadkiewicz. Zadaniem policji żydowskiej było m.in.: asystowanie przy przesiedleniach, utrzymywanie porządku w getcie, konwojowanie robotników przymusowych.
  7. Urzędem kierował Szmul Drajhorn.
  8. Ambulatorium działało przy Radzie Żydowskiej, lecznica była kierowana przez farmaceutę Rozensztajna.
  9. S. Frątczak, Piekło getta..., [w:] Wiadomości Ozorkowskie, 1992, nr 14. s. 6.
  10. E. Sowiński, P. Stanałowski, Brunnstadt Ghetto, relacja świadka Stefy Szabszewicz: "Jak ktoś miał konkretny zawód, dostawał przydział pracy i mógł pracować poza terenem getta. Każdy musiał wrócić wieczorem do getta".
  11. Żydzi z Ozorkowa zostali umieszczeni w budynku szkoły przy ulicy Rybnej 21.